3. Landelijke aanpak natuurvriendelijk isoleren: korte- en langetermijnoplossing

Met de kortetermijnaanpak wordt bedoeld dat isolatiebedrijven via de methodiek Natuurvriendelijk Isoleren te werk gaan. Met deze methodiek wordt er rekening gehouden met de beschermde diersoorten, zodat zij niet verstoord of gedood worden. Er wordt gezorgd dat de dieren uit kunnen vliegen en niet kunnen terugkeren, zodat ze niet getroffen worden door de werkzaamheden als insluiten en worden gedood door isolatiemateriaal. Ook wordt er voordat er geïsoleerd wordt altijd een ruimte vrij gehouden voor de vleermuizen in de spouw. En natuurvriendelijke isolatiebedrijven werken volgens de natuurkalender, waarbij de werkzaamheden worden gepland buiten de periode van winterslaap en kraamtijd/broedseizoen. De bedrijven volgen een speciale training voor natuurvriendelijk isoleren. Voor de lange termijn wordt er gewerkt aan een gebiedsgerichte omgevingsvergunning voor iedere gemeente (zie hiervoor punt 4). De korte termijn aanpak geldt voor de komende drie jaar, niet langer dan nodig, totdat er gemeentelijke soortenmanagementplannen (SMP) zijn.

Natuurvriendelijk Isoleren betekent dat woningeigenaren geen individuele omgevingsvergunning nodig hebben om te isoleren en ook zelf geen kostbaar ecologisch onderzoek hoeven uit te voeren. Natuurvriendelijk Isoleren is voor woningeigenaren dus toegestaan als ze gebruik maken van een isolatiebedrijf dat de NVI training heeft doorlopen.

Op de website https://www.natuurvriendelijkisoleren.nl/woningeigenaar/ vindt u isolatiebedrijven die de training natuurvriendelijk isoleren hebben gevolgd en die werken volgens de toegestane methode.

Dat kan. Met regulier onderzoek wordt de ecologische quick scan bedoeld, gevolgd door eventueel aanvullend ecologisch onderzoek, met daaropvolgend eventueel de aanvraag voor een omgevingsvergunning. Grote projecten maken doorgaans gebruik van deze mogelijkheid. Iedereen die wil kan nog steeds gebruik maken van deze optie.

Er geldt onder de landelijke aanpak per CBS-buurt een maximum percentage van 6% van woningen die geïsoleerd mogen worden. Dit percentage geldt voor 3 jaar en is als volgt verspreid over de jaren: 3% voor het eerste jaar, 2% voor het tweede jaar en 1% voor het derde jaar. Er geldt een maximum percentage om het risico op aantasting van de beschermde diersoorten zo laag mogelijk te houden. Het percentage geïsoleerde woningen wordt bijgehouden in de meldingsapplicatie natuurvriendelijk isoleren. Het isolatiebedrijf voert deze registratie voor u uit.

Isolatiebedrijven die de training Natuurvriendelijk Isoleren hebben afgerond, krijgen toegang tot een landelijke ‘Meldingsapplicatie Natuurvriendelijk Isoleren’, waarin zij bijhouden welke woningen natuurvriendelijk geïsoleerd worden. Voordat zij starten met het isoleren van woningen, geven zij dit aan in de app. De provincie (het bevoegd gezag) ziet toe op het maximum percentage, en zal indien nodig handhavend optreden.

Het isolatiebedrijf dat werkt met de methodiek natuurvriendelijk isoleren heeft toegang tot een meldingsapplicatie waarin het percentage wordt bijgehouden. Als huiseigenaar hoef je hier niks voor te doen. Het isolatiebedrijf kan eenvoudig nagaan of er in uw wijk nog ruimte is binnen het toegestane percentage.

De kortetermijnaanpak geldt alleen voor grondgebonden particuliere koopwoningen. Dit zijn dus eengezinswoningen, maar ook boven- en benedenwoningen of gesplitste woningen tot maximaal een vierde woonlaag. Het geldt dus niet voor huurwoningen en voor flats, portiekflats en appartementencomplexen.

Aan de korte termijn aanpak kunnen kleine VvE’s deelnemen tot een vierde woonlaag en dus geen appartementencomplexen, flats op portiekwoningen. Dat kunnen boven- of benedenwoningen of een grachtenpand dat in vier woonlagen is gesplitst zijn. Voor VvE’s bestaat de mogelijkheid om een deel van het ecologisch onderzoek te subsidiëren via de SVVE. Woningcorporaties dienen zelf ecologisch onderzoek uit te voeren en een omgevingsvergunning aan te vragen, of te wachten op een SMP. Dit geldt ook voor utiliteitsgebouwen zoals bedrijventerreinen en mkb's.

Als een gemeente start met een pre-SMP kunnen zij het eerste half jaar 10% isoleren van de particuliere grondgebonden woningen. Met de korte termijn aanpak natuurvriendelijk isoleren geldt er een maximum percentage van 6% isolatie per CBS-buurt. Wanneer een gemeente overgaat op het pre-SMP, geldt het percentage onder het pre-SMP i.p.v. de 6% uit de landelijke lijn.

Isolatiebedrijven werken volgens de natuurkalender. Dit houdt in dat in de kraam- en broedperiodetussen 1 april en 31 juli en de winterslaap tussen 1 november en medio maart geen isolatiewerkzaamheden mogen worden uitgevoerd omdat dieren dat gedood of gestoord kunnen worden. Wanneer voorafgaand aan die periodes de spouw of het dak natuurvrij is gemaakt, dan kan wél geïsoleerd worden. Zie ook de factsheets Natuurvriendelijk Isoleren op de website van Provincie Utrecht..

Dat kan, maar alleen asl er vooraf voorbereidende maatregelen getroffen zijn door isolatiebedrijven. Wanneer een isolatiebedrijf voordat deze perioden starten, ervoor gezorgd hebben dat dieren uitgevlogen zijn (en dus niet meer in de woning verblijven), kan er ook in de winterperiode en kraamperiode geïsoleerd worden. Op tijd de werkzaamheden aanvragen en inplannen is dus belangrijk.

Om de grotere (kraam)verblijven van dieren die verloren zijn gegaan tijdens het isoleren te compenseren, is er een opgave voor gemeenten om te zorgen voor nieuwe, kraam- of broedplekken voor de dieren door de hele gemeente heen. Het ministerie van BZK heeft de compensatieopgave (aantallen alternatieve verblijfplaatsen) laten berekenen en stelt de gegevens via provincies beschikbaar aan gemeenten.

De compensatieopgave vindt plaats volgens de volgende faseringsroute:

1.         80% van de gemeentelijke opgave wordt gerealiseerd vóór 15 februari 2025.

2.         20% van de gemeentelijke opgave wordt gerealiseerd vóór 1 april 2026.

Ter ondersteuning van gemeenten wordt  in opdracht van het ministerie van LNV en RVO een handboek samengesteld waarin staat welke alternatieve voorzieningen gerealiseerd kunnen worden en waar op te letten bij de realisatie van de verblijfplaatsen. Het handboek wordt medio juli 2024 beschikbaar gesteld voor gemeenten. Als voorloper op het handboek worden er voorbeelden van te creëren verblijven gedeeld, zogeheten ‘Quick wins’ waarmee gemeenten alvast aan de slag kunnen. Daarbij worden er middelen beschikbaar gesteld aan gemeenten voor de realisatie van alternatieve verblijfplaatsen. Deze zijn onderdeel van de SPUK regeling die eind december 2023 is opengesteld. In 2024 zal een tweede tranche worden geopend.

In opdracht van het ministerie van LNV is de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) bezig met het laten opstellen van een handboek waarin wordt vermeld welke alternatieve voorzieningen gerealiseerd kunnen worden en waar op te letten voor de realisatie van de verblijfplaatsen. Deze is medio juli 2024 beschikbaar. In veel gevallen blijft het maatwerk en is het nodig dat een deskundige ecoloog meekijkt.

Er wordt op dit moment gewerkt aan verschillende onderzoeksmethoden. De meest bekende betreft Environmental DNA (eDNA) en uitgebreid sporenonderzoek. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is bezig met validatieonderzoek van deze twee methoden. De uitkomsten van dit onderzoek zullen in het najaar van 2024 bekend zijn. Daarnaast is het ministerie van BZK met de isolatiebranche andere opsporingstechnieken aan het verkennen.

In elke cel van elke plant of dier zit DNA en ook in alle sporen die planten en dieren in hun omgeving achterlaten zit DNA. Denk bijvoorbeeld aan vallende bladeren of zaden van planten of haren van dieren. Dit achtergelaten DNA wordt ‘environmental’ DNA ofwel omgevings-DNA genoemd.

Nee. In de jaren ’80 van de vorige eeuw begon men deze onderzoekstechniek in te zetten om leven en specifieke soorten aan te tonen in water- en grondmonsters. Toepassing van eDNA voor ecologisch onderzoek wordt sinds het einde van de vorige eeuw al ingezet, maar vooral voor andere diersoorten dan vleermuizen. Of en hoe eDNA voor het aantonen van aan- dan wel afwezigheid van de verschillende vleermuissoorten toegepast kan worden, moet dus nog onderzocht worden.

Het gebruik van eDNA-techniek als onderzoeksmethode om vleermuizen (en eventueel andere soorten) in een spouwmuur aan te tonen is een nieuwe toepassing van deze techniek. In Nederland zijn een beperkt aantal tests uitgevoerd met wisselende resultaten.

Daar valt nog niet veel over te zeggen. Voordat de methode geaccepteerd kan worden binnen de wettelijke vereisten, moet eerst onderzocht worden hoe goed deze methode werkt en het beste kan worden toegepast voor onderzoek in spouwmuren. Op dit moment wordt dat onderzoek gedaan.

Vleermuizen verblijven vaak in een spouwmuur waarbij ze gebruik maken van kleine openingen om naar binnen en naar buiten te gaan. Vleermuizen verliezen hierbij haren, huidcellen en laten soms een keutel vallen. Deze sporen kun je verzamelen door stof of lucht met daarin sporen uit de spouwmuur te zuigen. Je kunt deze sporen ook verzamelen door met een wattenstaafje een monster te nemen rondom de plaatsen waar vleermuizen naar binnen kruipen een monster te nemen. Uit al deze sporen die vleermuizen achterlaten kan in een laboratorium DNA verzameld worden waarmee aangetoond kan worden dat een vleermuis in de spouwmuur geweest is en welke soort het geweest is.

De techniek kent twee belangrijke beperkingen:

1.         Het is nog onbekend hoe lang vleermuizen-DNA in een spouwmuur gevonden kan worden. DNA is een kwetsbaar molecuul dat onder invloed van onder andere zonlicht en vocht uit elkaar valt waarbij alle informatie verloren gaat. Het is daarom op dit moment nog niet bekend of eDNA een geschikte techniek is om de afwezigheid van vleermuizen vast te stellen, en dus hoe ver het mogelijk is om ‘terug in de tijd’ te kijken met deze techniek.

2.         Uit het DNA valt niet af te leiden welke verblijfsfunctie de spouwmuur heeft. Naast het verbod op het doden van vleermuizen (en andere soorten) is het ook verboden om verblijfplaatsen te vernielen of te beschadigen. DNA geeft  hier geen inzicht in.

Op dit moment is het gebruiken van eDNA om afwezigheid van vleermuizen te bewijzen niet toegestaan. Het is namelijk nog niet duidelijk of de techniek voldoende betrouwbare resultaten levert. De bruikbaarheid en betrouwbaarheid van de techniek worden dit jaar getest in een grootschalig validatie-onderzoek. Op basis van deze resultaten kan worden aangegeven of, hoe en wanneer de techniek kan worden toegepast.

Nee, de resultaten in een eDNA rapport alleen zijn niet voldoende. Deze resultaten laten alleen zien dat er een vleermuis aanwezig is, maar niet wat deze daar doet (welke functie de spouwmuur heeft voor die soort). Een ‘negatieve’ test is op dit moment echter geen bewijs dat er ook daadwerkelijk geen vleermuizen zitten. Daarvoor loopt het grootschalige validatie onderzoek. Daarnaast is ook nog niet bekend hoe de monsters het beste kunnen worden. Uiteindelijk is het aan het bevoegd gezag om werkwijzen zoals deze in de toekomst mogelijk toe te staan.